آیا اقدامات مسئولان با هدف حفظ پروازهای عبوری کافی است؟

میزان پروازهای عبوری که تا سال 93 به طور متوسط روزانه حدود 400 پرواز بودند بیش از یک سال است که به دلیل تحولات منطقه ناشی از جنگ داعش با عراق (از 20 خرداد 93)، جنگ اوکراین و سقوط هواپیمای مالزی در 26 تیر 93 به متوسط 900 پرواز روزانه رسیده و در مقایسه با گذشته 93 درصد افزایش یافته‌اند (شکل 1).

از آنجا که پروازهای عبوری درآمدهای ارزی بسیاری را برای ایران ایجاد کرده، به گفته مسئولان، درآمد 400 میلیارد تومانی در سال 93، می‌تواند یکی از جایگزین‌های کشور در حرکت به سمت اقتصاد غیرنفتی باشد. نکته حائز اهمیت در این زمینه حفظ و ثبات میزان پروازهای عبوری است و باید راهکاری اندیشید که علاوه بر حفظ پروازهای عبوری، سایر شرکت‌های هواپیمایی برای عبور از فضای ایران ترغیب شوند. مسئولان از سال گذشته برای حفظ و ثبات پروازهای عبوری به راهکارهای مختلفی اشاره کرده‌اند که عبارتند است:

• ایجاد مسیرهای هوایی مستقیم جدید، یک‌طرفه و موازی
• اصلاح ساختار مسیرهای هوایی، کاهش تعداد مناطق ممنوعه در تعامل بیشتر با نیروهای مسلح و بالفعل‌نمودن ظرفیت‌های بالقوه کشور
• سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های ناوبری هوایی (بهسازی و نوسازی تجهیزات، آموزش و تربیت نیروی انسانی)
• بازنگری در تعرفه پروازهای عبوری، تعرفه‌گذاری‌ انعطاف‌پذیر، اجرای تدابیر رقابتی و برنامه‌های بازاریابی مؤثر

با توجه به راهکارهای فوق می‌توان پرسید تاکنون مسئولان در راستای این راهکارها چه اقداماتی انجام داده‌اند؟ آیا ظرفیت تعداد پروازهای عبوری، میزان تجهیزات سخت‌افزاری و نیروی انسانی لازم محاسبه و مدلسازی شده است؟ برای مثال طبق اخبار شنیده شده شرکت فرودگاه‌های کشور در حال سرمایه‌گذاری در بخش تجهیزات کمک‌ناوبری و واردات آن‌‌هاست ولی آیا تاکنون در بخش نیروی انسانی هم اقداماتی صورت گرفته است؟ و سؤال اساسی دیگر اینجاست که آیا با انجام این اقدامات و پس از اتمام جنگ‌های رخ داده، چه میزان از پروازهای عبوری فعلی حفظ خواهد شد؟

در بررسی‌هایی که در ساعات مختلف شبانه روز از طریق سایت FlightRadar24 صورت گرفته است، 7 ایرلاین زیر بیشترین تعداد پروازهای عبوری از روی ایران داشته‌اند:

امارات (Emirate Airline)، قطر(Qatar airways)، اتحاد (Etihad)، فلای دبی (Fly Dubai)، ترکیش ایرلاینز (Turkish Airlines) و ایر ایندیا (Air India) و مالزی (Malaysia Airline)

چهار ایرلاین، از جمله ایرلاین‌های کشورهای حاشیه خلیج فارس می‌شوند که بیشترین حجم پروازهای عبوری از ایران را تشکیل می‌دهند و دو ایرلاین دیگر، مالزی و هند، مسیرهای جنوب شرق آسیا را به اروپا متصل می‌کنند.

با توجه به این که دو عامل ایمنی و اقتصادی‌بودن مسیرها برای ایرلاین‌ها بسیار حائز اهمیت است و پارامتر مصرف سوختِ کمتر، یکی از اصلی‌ترین شاخص‌های تمایل ایرلاین‌ها برای عبور از آسمان کشورهاست، با مقایسه کوتاه‌ترین مسیر ¹ و مسیر فعلی ایرلاین‌های فوق، مطابق شکل 2 حدود 43درصد از مسیرهای فعلی عبوری از آسمان ایران صرفاً به دلیل جنگ‌های مورد اشاره بوده و به دلیل این که مسیر عبوری جدید در وضعیت فعلی، به دلیل افزایش هزینه‌هایشان مطلوب آن‌ها نیست پیش‌بینی می‌شود این ایرلاین‌ها پس از خاتمه جنگ تمایلی برای عبور از آسمان ایران نداشته باشند و به مسیر قبلی خود بازگردند.

از طرفی زمزمه‌های کاهش پروازهای عبوری از آسمان ایران شنیده می‌شود که برخی کارشناسان عبور موشک‌های روسیه علیه داعش از دریای خزر و نزدیکی آسمان ایران را علت آن می‌دانند حال آن که رییس سازمان هواپیمایی کشوری با رد این موضوع، تبلیغات منفی علیه ایران و سرمایه‌گذاری فراوان کشورهای حاشیه خلیج فارس به ویژه بحرین، امارات و عربستان در حوزه کنترل فضای هوایی خود را عامل این کاهش می‌داند. وی گفته است از همکاران خود در ایکائو درخواست کرده‌اند دلایل و توجیهات خود را برای کاهش پروازهای عبوری اعلام کنند.

بنابراین این مسئله همچنان باقی است که مسئولان ذیربط با چه تدابیر و اقداماتی سعی دارند این نعمت بادآورده را حفظ کنند که با فرض تبلیغات منفیِ رقبای سرسخت منطقه‌ای، ضمن حفظ امنیت و ایمنی فضای هوایی کشور، عبور از فضای ایران برای ایرلاین‌ها در کنار اقتصادی‌بودن، جذاب‌تر هم باشد تا بادآورده را باد نبرد!