هزینه تأخیرکردن بیشتر است یا تأخیرنکردن؟

تأخیرهای پروازی مسئله بسیار مهم و جدی در حمل‌ونقل هوایی در دنیا است و ضرر چند‌میلیارد‌دلاری که سالانه به ایرلاین‌‌ها، مسافران و همچنین مجموعه اقتصاد هوانوردی جوامع وارد می‌کند به اندازه‌ای قابل توجه است که پژوهش‌های عمده‌ای تنها در بررسی علل و تأثیرات مستفیم و غیرمستقیم آن روی عوامل دیگر صورت می‌گیرد. در سال 2007 تقریباً یک چهارم از کل پروازهای آمریکا با تأخیر بیش از 15 دقیقه مواجه بوده و از این رو اثر تأخیرها بر اقتصاد این کشور از موضوعات به‌روز مطالعاتی است. نتایج یکی از این پژوهش‌ها که در این سال با حمایت مالی FAA ¹ و توسط پنج گروه دانشگاهی به همراه گروه مشاوران اقتصادی برتل ² انجام شد نشان داد که کل هزینه تأخیر وارد شده بر جامعه آمریکا حدود 32.9 میلیارد دلار است؛ این هزینه‌ها به دو دسته هزینه مستقیم که بر مسافران و ایرلاین‌ها اعمال می‌شود و هزینه غیرمستقیم که بر GDP اثر می‌گذارد، تقسیم می‌شوند و جزئیات آن در جدول 1 آورده شده است.

جدول 1- هزینه تأخیرات حمل‌ونقل هوایی در سال 2007

همچنین طبق آماری که هر ساله توسط BTS ³ آمریکا منتشر می‌شود به ازای هر دقیقه تأخیر به صورتی که هواپیما مجبور به دورزدن ⁴ در آسمان فرودگاه مقصد شود 70.84 دلار و به ازای هر دقیقه تأخیر هواپیما بر روی زمین به میزان 50.49 دلار خسارت به ایرلاین وارد می‌شود که عمده سهم این خسارت مربوط به سوخت مصرفی هواپیما است (جدول 2).

جدول 2 – هزینه تأخیر عملیات هواپیما

اما در کشور ما موضوع کاملاً وارونه است! به تأخیرهای پروازی با چشم سهل‌انگارانه نگریسته می‌شود و تاکنون هیچ برآوردی از هزینه‌های ناشی از تأخیر صورت نگرفته است. این‌طور به نظر می‌رسد که احتمالاً هزینه تأخیرکردن برای ایرلاین‌ها کمتر از هزینه تأخیرنکردن برای‌ آن‌هاست! اگر فرض کنیم روزی برسد که مسئله تأخیر پروازی برای مدیران کمی بااهمیت‌تر شود، آنجاست که تلاش برای حل این مشکل مطرح خواهد شد. در فرض چنین روزی، از قبل باید دانست تأخیر پروازی چگونه ایجاد می‌شود. تأخیر پروازی به دو دلیل ایجاد می‌شود:

1. هواپیمایی که قبلاً پرواز کرده است اکنون به هر دلیلی دیرتر از زمان برنامه‌ریزی شده قبلی در فرودگاه مقصد فرود می‌آید؛
2. پروازی که اکنون قصد برخاست دارد به هر دلیلی دیرتر از زمان برنامه‌ریزی قبلی برخاست می‌کند.

مسئله اصلی، یافتن آن دلایلی است که منجر به تأخیر شده‌اند. مجموعه این عوامل که حاصل مطالعه منابع و گزارش‌های مختلف است در شکل زیر نشان داده شده‌اند (برای مشاهده شکل بزرگ، بر روی آن کلیک کنید):

دلایل دیربرخاستن  هواپیما

این بخش بر بیان دلایلی که منجر به دیربرخاستن  هواپیما می‌شود، متمرکز شده است. هواپیمایی که قصد برخاست دارد، به سه دلیل دچار تأخیر در انجام عملیات می‌شود که عبارتند از:

• تأخیر در عملکرد خدمه‌ها

منظور از خدمه‌ها در این بخش، علاوه بر خدمه پروازی مربوط به ایرلاین، هرگونه پرسنلی است که در بخش زمینی ⁶ فرودگاه و یا سایر بخش‌ها حضور دارند و به مسافران خدمت می‌رسانند اما طرف قرارداد ایرلاین‌ها نیستند و حقوق خود را از فرودگاه دریافت می‌کنند. از مواردی که ممکن است عملکرد خدمه‌ها را با تأخیر مواجه کند عبارتند از:

• تأخیر در روند انجام امور اداری و مستند سازی موارد لازم برای پرواز
• عدم وجود پرسنل کافی و یا تجهیزات فرودگاهی کافی

برای مثال یکی از مهمترین مسائلی که روند کار خدمه را با تأخیر مواجه می‌کند، مشکل کمبود پارکینگ در فضای فرودگاه است که موجب می‌شود آن‌ها دیرتر از زمان برنامه‌ریزی شده در محل کار خود حاضر شوند. هم چنین هر عاملی که به هر نحوی موجب شود خدمه عملکرد لازم را در محل کار خود نداشته باشند، باید بررسی شوند چراکه ممکن است سبب بازماندن از خدمت رسانی بموقع در زمان تعیین شده شود و در نتیجه موجب تأخیر در روند پرواز گردند. از این موارد می‌توان به کسالت‌‌های ناگهانی خلبان یا خدمه پروازی اشاره کرد و می‌توان آن‌ها را به دو دسته 1- موقتی با زمان معالجه 10 تا 15 دقیقه و 2- غیرموقتی با زمان معالجه بیش از 15 دقیقه تقسیم کرد.

علاوه براین باید از سلامت و عملکرد مناسب تجهیزاتی مانند تسمه‌‌های حمل بار، گیت‌‌های چک امنیتی مسافران و … اطمینان یافت تا مبادا این عامل نیز سبب تأخیر در روند کار پرسنلی که با آن‌ها کار می‌کنند شود.

• تأخیر ناشی از عملکرد نامناسب شرکت‌‌های طرف قرارداد با ایرلاین‌ها؛ برای مثال شرکت‌هایی که کیترینگ پروازهای شرکتی را بر عهده می‌گیرند.
• نامساعد بودن وضعیت آب و هوایی به نحوی که نتوان پرواز را شروع کرد؛

شرایط بد آب و هوایی به نحوی که امکان برخاست (فرود) هواپیما را با دشواری و خطر جانی و مالی برای مسافران و شرکت هواپیمایی روبرو کند، می‌تواند سببب تأخیر در برخاست (فرود) هواپیما شود. از جمله مواردی که موجب تشدید و یا کاهش اثر این امر در تأخیر پروازی می‌شود می‌توان به مهارت خلبان در برخاست و فرود هواپیما در شرایط بد آب و هوایی و هم چنین تجهیزات فرودگاهی مرتبط با این شرایط مانند ILS ⁷ اشاره کرد.

• تأخیر در عملیات هواپیما ⁸

این عملیات مجموعه فعالیت‌هایی است که باید بین هر دو پرواز متوالی طبق دستورالعمل اجرایی بر روی هواپیما انجام شود تا هواپیما آماده پرواز مجدد شود و عبارتند از:

1. پیاده کردن مسافران
2. تخلیه جعبه‌‌های خالی محتوی مواد خوراکی و قرار‌دادن جعبه‌‌های پر به جای آن‌ها
3. عملیات نظافت درون کابین هواپیما
4. عملیات سوخت زنی
5. تخلیه بارهای مربوط به پرواز قبلی و سوار کردن بارهای مربوط به پرواز کنونی
6. تخلیه سرویس بهداشتی
7. پر کردن مخازن آب آشامیدنی
8. سوار کردن مسافران پرواز بعدی

برای تمام موارد اشاره شده در فوق نصب و جمع کردن تجهیزات مربوطه و بعبارت کلی‌تر هر آنچه که در بیان جزئیات هریک از عناوین بالا در دستورالعمل هواپیما یا خدمات فرودگاه می‌آید، می‌تواند باعث ایجاد تأخیر شود که برای جلوگیری از اطاله کلام از بیان این موارد صرف نظر شده است.

در ادامه به عوامل دیگری که می‌تواند موجب تأخیر در عملیات هواپیما و در نتیجه تأخیر در برخاست پرواز کنونی شود اشاره می‌گردد:

• تأخیر در روند چک هواپیما از نوع A و B
• تعمیرات و نگهداری بدون برنامه ریزی ⁹هواپیما؛ گاهی به هر دلیلی هواپیما نیاز به تعمیرات و نگهداری خارج از برنامه ریزی قبلی دارد که این امر موجب ایجاد تأخیر پروازی می‌شود.
• خسارت وارده به هواپیما؛ برای مثال می‌توان به مواقعی اشاره کرد که جسمی خارجی مانند پرندگان در هنگام پرواز و یا تجهیزات فرودگاهی در حین عملیات فرودگاهی با هواپیما برخورد کرده و باعث صدمه به بدنه هواپیما می‌شوند، که زمان مربوط به بررسی و حل این مشکل باعث ایجاد تأخیر در فرآیند پرواز خواهد شد.
• تأخیر بدلیل سوارنشدن مسافران پرواز؛ نقش مسافران برای اینکه پروازها در زمان برنامه ریزی شده انجام شوند نیز پراهمیت است، چنانچه مسافری پس از دریافت کارت پرواز به هر دلیلی سوار هواپیما نشود، مسئولان فرودگاهی برای جلوگیری از هرگونه حادثه تروریستی احتمالی مجبور هستند تا زمان پیدا شدن مسافر مورد نظر، از انجام پرواز جلوگیری به عمل آورند.

دلایل دیر نشستن هواپیما

در این بخش به بررسی دومین عامل اصلی تأخیر پروازی یعنی دیر نشستن هواپیما پرداخته می‌شود. فرود دیرتر از زمان برنامه‌ریزی شده هواپیما، از دو علت کلی نشأت می‌گیرد:

• هواپیما در برخاست از مبدا با تأخیر مواجه بوده است که دلایل ایجاد این حالت به اختصار در قسمت اول مقاله بیان شد.
• هواپیما در فرودگاه مقصد به هر دلیلی، دیرتر از زمان برنامه‌ریزی شده فرود آید. برای این امر به طور کلی سه علت وجود دارد که عبارتند از:
  1. در برخی مواقع هواپیما نمی‌تواند فرود آید؛ به دلایل زیر:
     1. نامساعد بودن شرایط آب و هوایی
     2. استفاده از هواپیماهایی که دارای عملکرد خاصی هستند و در برخی از شرایط خاص امکان فرود ندارند؛ بعنوان مثال استفاده از هواپیماهای نسبتاً سبک موجب می‌شود که پس از برخاست یا فرود هواپیماهای نسبتاً سنگین بدلیل گردابه های ¹⁰ بجا‌مانده از هواپیمای سنگین، نتوانند فرود بیایند یا برخاست کنند.
  2. در برخی مواقع به هواپیما اجازه فرود داده نمی‌شود به دو دلیل:
     1. عدم وجود ظرفیت امکانات فرودگاهی برای فرود یک هواپیمای دیگر
     2. عدم امکان هدایت و سرویس‌دهی به هواپیمای جدید توسط سیستم کنترل ترافیک هوایی

برای برطرف کردن دلایل بیان شده می‌توان دو کار انجام داد:

• امکانات و سیستم‌‌های کنترل جدیدی را به بهره‌برداری رساند که این مورد بسیار پر هزینه بوده و اغلب از سوی مدیران رد می‌شود؛
• در حالت بهینه‌تری از امکانات موجود استفاده شود.
  1. در برخی مواقع بدلیل وجود شرایط اضطراری هواپیما مجبور است برای فرود به سمت فرودگاهِ جایگزین حرکت کند؛ این شرایط نیز موجب تغییر برنامه قبلی پرواز و هم چنین تغییر برنامه‌ی فرودگاه جایگزین و در نتیجه سبب تأخیر می‌شود.

مراجع:

1. Airport services manual, Part 8, ICAO
2. Airport planning manual, Part 1, ICAO
3. Airport system planning, Chapter 9
4. Report to Congress, National Plan of Integrated Airport Systems (NPIAS) 2015-2019
5. Standard IATA Delay Codes

نویسنده: سجاد کاظمی – کارشناسی مهندسی هوافضا – دانشگاه صنعتی شریف